Zalantzarik gabe, bere izena —"beheko" Lizarraga adierazten du— Lizarragabengoa Ergoienako Lizarragatik bereizteko zegoen beharretik sortu zen, “goiko” Lizarragatik bereizteko, alegia. Izenak berak adierazten duen bezala, herria beheko lurretan dago, eremu lau batean, Burunda ibaiaren ertzean. Hain zuzen ere, ibaia zeharkatzen duen zubiaren ondoan dago, Arbizura iritsi baino zertxobait lehenago, Lizarrustitik eta Gipuzkoatik heldu den errepidean. Biztanle gutxi ditu, eta horregatik, ez da gehiegi agertu liburuetan, nahiz eta oso ondo kontserbaturik dagoen. Etxe gutxi batzuk ditu, gehienak exentuak eta lau isuriko teilatuak dituztenak. Fatxadak luzituta daude, eta ateak puntu erdikoak edo dinteldunak dira. Ez dirudi oso zaharrak direnik, eta hori baieztatzeko zenbait etxetan agertzen den datari begiratu besterik ez dago (adibidez, Zubizarretenea, 1884). Etxe gehienak elizaren inguruan daude, eta beste batzuk —modernoagoak, antza— errepidearen beste aldean eraiki ziren. Lizarragabengoa, Sakanako gainerako herriak ez bezala, ez da apenas handitu, eta bertan, ibarreko beste herrietan bezala, etxeak plaza eta gune irekien inguruan daude, kasu honetan gutxi badira ere. Edonola ere, badirudi Lizarragabengoa, inguruko tokiak ez bezala, eremu libreak lohiz bete aurreko fasean gelditu zela. Era berean, arrazoi gehiagorekin, Lizarragabengoan ez da ikusten beste herri batzuetan, Arbizun edo Lakuntzan, adibidez, ikusten den linealtasunerako joera.
Nabe bakarreko planta dauka, buru aldean estutzen dena. Han, sakonera handia du, baita azpil formako akabera ere. Buruan oinplano karratuko sakristia erantsita dago, eta nabearen lehen atalean dorrea altxatzen da, epistolaren alderditik betiere. Dorrearen eta sakristiaren bolumenen artean zurezko elizpe bat altxatzen da, zutoinetan bermatuta, tenpluko sarrera babesten duena.
Hormak harlangaitzezkoak dira, eta argamasa ugari dute. Barneko hormak behar bezala luzituta daude. Puntu erdiko arkua duten bi leiho bidez irekitzen dira, buruaren horma-atal zeiharretan. Beste bi leiho daude, puntu erdikoak. Lehen atalean, berriz, leiho bakarra dago, eta beste bat, zutoinen horman. . Adierazi den bezala, hegoaldeko horman irekitzen da sarrera, bigarren atalean. Koru altu batek osatzen du nabea.
Nabearen estalkia ertz-ganga bat da, parpain-arkuek bereizitako hiru ataletan kokatuta dagoena. Buruan ere estalki bera dago. Sakristiak sabai aizuneko estalkia dauka.
Kanpoaldean, oso deigarria da dorrearen bolumen prismatikoa. Fuste liraina dauka, erlaitz batek bi gorputzetan banatua. Lehendabiziko gorputza lerrokaturik dauden puntu erdiko bi leihoren bidez irekitzen da, eta ondoren, kanpaiak daude. Horko oinplanoa txikiagoa da eta puntu erdiko arku bat du. Molduradun erlaitz sendo batek finkatuta dago, eta teilatu piramidala du, gailurrean gurutze bat duena. Tenpluko sarrerari dagokionez, puntu erdiko arku bat du, apainduretan urria dena.
San Pedroren erretaula barrokoa da, XVII. mendearen bigarren erdialdekoa. Bankua, gorputza (horma-hobi batek babestuta) eta atikoa ditu. Bankuak landare-dekorazioa du, erliebean. Gorputza —zutabe salomonikoetan artikulatzen da— San Pedro pontifizearen irudi eseria du barnean, herri-estilokoa. Barroko estiloko gurutzefika batek talde osoa finkatzen du. Koruaren azpian bataiarri bat dago, molduradun fuste zilindrikoa eta galloiz apaindutako ontzi esferaerdikoa dituena. Sakristian XX. mendeko zilarrezko kopoi bat gordetzen da.
Iturria:
García Gainza (et.al.): Nafarroako Katalogo Monumentala, bol. V**, Iruñeko Merindadea, Adios, Uharte Arakil. Iruña, Nafarroako Gobernua, Iruñeko Artzapezpikutza, Nafarroako Unibertsitatea, 1994, 590-591.
Joseba ASIRON SAEZ (2006)
